Η Susan Trachman, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο George Washington, επίκουρη καθηγήτρια στο Virginia Commonwealth και πιστοποιημένη ψυχίατρος στην ψυχιατρική ενηλίκων και στην δικανική ψυχιατρική ή ψυχιατροδικαστική (συνδυασμός εγκληματολογίας και ψυχιατρικής), σε άρθρο της στο Psychology Today, παρομοιάζει το φαινόμενο σμίκρυνσης του εγκεφάλου μετά τη μέση ηλικία με το ρητό του Mark Twain: «η ηλικία είναι θέμα σκέψης παρά ύλης, αν πάψει να μας νοιάζει, δεν υπάρχει» (Age is an issue of mind over matter. If you don’t mind, it doesn’t matter). Με αυτό το απόφθεγμα υποδηλώνει ότι καθώς μεγαλώνουμε «γερνάει» και η μνήμη μας, η γνωστική επεξεργασία, η αντίληψη του χώρου αλλά αυτό που μας κρατάει διαυγείς είναι η δύναμη της αφηρημένης σκέψης και ο λόγος μας, τα οποία βελτιώνονται, παρά την «εκτελεστική» πτώση των γνωστικών δεξιοτήτων.
Ωντας βρέφη και παιδιά, ο εγκέφαλός μας αναπτύσσει πάνω από 1 εκατομμύριο νέες νευρωνικές συνδέσεις κάθε δευτερόλεπτο. Όταν λοιπόν ως παιδιά φτάνουμε στην ηλικία των 6 ετών, ο εγκέφαλός μας έχει ήδη φτάσει στο 90% του ενδεχόμενου ενήλικου όγκου του. Ξεκινώντας από τη δεκαετία των 30, ο όγκος και το βάρος του εγκεφάλου μας μειώνονται σταδιακά. Αυτό επιδρά στη μνήμη (ιππόκαμπος), στη λήψη και έλεγχο των αποφάσεων(προμετωπιαίος φλοιός).
Οι νευροχημικές αλλαγές σχετίζονται επίσης με την ηλικία. Νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη και η νορεπινεφρίνη μειώνονται σε ποσότητα καθώς μεγαλώνουμε. Επίσης, ορισμένα άτομα αναπτύσσουν συσσώρευση πρωτεϊνών που πιστεύεται ότι συμβάλλει στις νευροεκφυλιστικές ασθένειες.
Στον όγκο του εγκεφάλου μπορούμε να βάλουμε (και) εμείς το χεράκι μας
Σύμφωνα με την ειδικό παράγοντες που επηρεάζουν τον όγκο του εγκεφάλου είναι:
- γενετικοί: Η προδιάθεση για νευροεκφυλιστικές νόσους (Αλτσχάιμερ ή άλλες μορφές άνοιας)
- τρόπος ζωής: Η άσκηση ενισχύει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλό και ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων νεύρων. Μάλιστα όποιος αθλείται δυόμισι ή περισσότερες ώρες εβδομαδιαίως μπορεί να καθυστερήσει τη γνωστική έκπτωση ακόμα και αν ο εγκέφαλός του «προετοιμάζεται» ήδη για άνοια
- διατροφή: Τα φυτικά τρόφιμα, τα υγιεινά λίπη, τα φρούτα και τα λαχανικά και όχι τα επεξεργασμένα τρόφιμα αντιστρέφουν τη γνωστική εξασθένηση, κάτι που σταματά την απώλεια όγκου
- αλκοόλ: Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ συμβάλλει στην εμφάνιση καρδιακών παθήσεων, ορισμένων μορφών καρκίνου και στην επιταχυνόμενη συρρίκνωση του εγκεφάλου, αποδεδειγμένα
- διανοητική δραστηριότητα: Μελέτη απέδειξε ότι οι ηλικιωμένοι που ασχολούνται με γνωστικές δραστηριότητες- διάβασμα, σκάκι ή το να περνούν χρόνο με φίλους ή συγγενείς- εμφάνισαν άνοια έως και 5 χρόνια πιο αργά
- κάπνισμα: Συμβάλλει σε καρδιακές παθήσεις, καρκίνο, γήρανση του εγκεφάλου
- ύπνος: Κατά τη διάρκειά του, ένα σύστημα -γλυμφατικό- «καθαρίζει» τα απόβλητα που συσσωρεύονται στον εγκέφαλό κατά τη φάση της εγρήγορσης. Αυτό βοηθά στην πρόληψη της συσσώρευσης τοξικών πρωτεϊνών που ωθούν τη μνήμη στη φθορά
Ποιοι υπερήλικες έχουν αγέραστο μυαλό;
Σύμφωνα με τους ειδικούς της Ιατρικής Σχολής του Northwestern, οι υπερήλικες (80 ετών και άνω) που έχουν ακμαίο και λιγότερο μικρό μυαλό, παρουσιάζουν γνωστικές λειτουργίες συγκρίσιμες με αυτές ενός μεσήλικα και είναι όσοι:
- ασκούνται τακτικά
- κρατούν τον εγκέφαλό τους ενεργό, μαθαίνοντας και συμμετέχοντας σε νέες δραστηριότητες
- αναπτύσσουν ισχυρά κοινωνικά δίκτυα και επαφές
- πίνουν με μέτρο