Το 2021 καταγράφηκαν 3,7 εκατομμύρια θάνατοι και 129 εκατομμύρια έτη υγιούς ζωής (DALYs) χάθηκαν, με τις απώλειες αυτές να αποδίδονται στο υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία. Και οι αρνητικές εκτιμήσεις για εκείνα που έρχονται συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό. Το 2050, δηλαδή σε μόλις 25 χρόνια από σήμερα, υπολογίζεται ότι 3,8 δισεκατομμύρια ενήλικοι και 746 εκατομμύρια παιδιά ανά τον κόσμο θα πληγώνουν την υγεία τους λόγω υπερβαρότητας ή παχυσαρκίας.
Αυτό είναι το συμπέρασμα νέας μελέτης που δημοσιεύτηκε στην έγκριτη ιατρική επιθεώρηση «The Lancet» την περασμένη Τρίτη, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας που εορτάζεται κάθε χρόνο στις 4 Μαρτίου. Μάλιστα, οι συντάκτες της υπογραμμίζουν με έντονο προβληματισμό ότι «οι τρέχουσες στρατηγικές απέτυχαν να αντιμετωπίσουν» την εξελισσόμενη αυτή κρίση με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Κατά συνέπεια και εφόσον δεν ανατραπεί η κατάσταση, θεωρείται μαθηματικά βέβαιη η επιβάρυνση «από διάφορα μη μεταδοτικά νοσήματα (ΜΜΚΝ) – ιδιαίτερα από τον διαβήτη, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τον καρκίνο». Οι ερευνητές επικαλούμενοι στοιχεία από μια άλλη πρόσφατη παγκόσμια μελέτη προειδοποιούν ότι λόγω της συνεχιζόμενης κρίσης παχυσαρκίας, «περισσότεροι από 1,31 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως θα αναπτύξουν διαβήτη έως το 2050».
Αντίστοιχα, η επίπτωση των καρδιαγγειακών επεισοδίων θα υπερδιπλασιαστεί την επόμενη δεκαετία σε ορισμένες χώρες. Ο αριθμός, πάλι, των περιστατικών καρκίνου που σχετίζονται με την παχυσαρκία αναμένεται επίσης να αυξηθεί σε πάνω από 2 εκατομμύρια νέα περιστατικά παγκοσμίως έως το 2070, αντιπροσωπεύοντας το 7% του συνόλου του διαγνώσεων.
Και κάπως έτσι, καταλήγουν πως «απαιτούνται επειγόντως αποτελεσματικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας προκειμένου να αποφευχθεί η προβλεπόμενη αύξηση αυτών των επιβαρύνσεων από ασθένειες».
Υπό τις εξελίξεις αυτές, κάθε άλλο παρά έκπληξη προκαλεί η τοποθέτηση της επικεφαλής ερευνήτριας και καθηγήτριας Επιστημών Μετρήσεων και Αξιολόγησης της Υγείας στο πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, δρος Εμμανουέλας Γακίδου, αναδεικνύοντας την έκταση του προβλήματος. «Η άνευ προηγουμένου παγκόσμια επιδημία της υπερβαρότητας και της παχυσαρκίας ισοδυναμεί με αληθινή τραγωδία. Πρόκειται για μία μνημειώδη κοινωνική αποτυχία», δήλωσε, χωρίς να κρύβει την ανησυχία της. Οι ερευνητές για να συνθέσουν τη μεγάλη εικόνα άντλησαν στοιχεία από 204 χώρες και περιοχές. Και όπως διαπίστωσαν μεταξύ άλλων, τα ποσοστά των ατόμων που ζουν με παχυσαρκία ή υπερβαρότητα στον πλανήτη υπερδιπλασιάστηκαν μεταξύ 1990 και 2021. Οι άνδρες έφτασαν το 1 δισεκατομμύριο και οι γυναίκες το 1,1 δισ. Επιπλέον, στις ηλικίες 5-24 ετών ο αριθμός των ατόμων με προβλήματα βάρους έφτασε τα 493 εκατομμύρια.
Εντούτοις είναι αξιοσημείωτο πως καταγράφονται μεγάλες διακυμάνσεις από χώρα σε χώρα, τόσο σε ό,τι αφορά τη σημερινή κατάσταση όσο και τις εκτιμήσεις για το μέλλον. Για παράδειγμα, έως το 2050 στην Κίνα θα ζουν 627 εκατομμύρια άνθρωποι με παχυσαρκία ή υπερβαρότητα. Στην Ινδία 450 εκατομμύρια και στις ΗΠΑ 214 εκατομμύρια. Αυτό που είναι κοινό όμως, ανεξαρτήτως γεωγραφικών κριτηρίων, είναι ότι τα ποσοστά αυξάνονται με γρήγορους ρυθμούς στους νέους ανθρώπους με αποτέλεσμα να δυναμιτίζεται η υγεία των επόμενων γενιών. Αντίστοιχα, φαίνεται να αυξάνονται επίσης στις χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες, όπου σημειωτέον, τα συστήματα υγείας δεν θα μπορούν να αντέξουν το φορτίο των ασθενειών που σχετίζονται στενά με την παχυσαρκία. Αρκεί κανείς να αναλογιστεί ότι στην Υποσαχάρια Αφρική υπολογίζεται ότι σε 25 χρόνια από σήμερα 522 εκατομμύρια ενήλικοι και 200 εκατομμύρια παιδιά και νέοι θα είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
Η εικόνα της Ελλάδας
Στην Ευρώπη, ένα στα τρία παιδιά σχολικής ηλικίας έχει υπερβάλλον σωματικό βάρος. Η Ελλάδα, μάλιστα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του ΠΟΥ (2022) είναι η δεύτερη χώρα με τα υψηλότερα ποσοστά υπερβαρότητας και παχυσαρκίας σε παιδιά 5-9 ετών, ενώ όταν τα δεδομένα εστιάζουν στον εφηβικό πληθυσμό τότε καταλαμβάνει την αρνητική πρώτη θέση. Τι σημαίνει αυτό; Οτι σχεδόν δύο στα πέντε παιδιά κάτω των 14 ετών έχουν υπερβάλλον σωματικό βάρος, ένα νούμερο που αντιστοιχεί σε περίπου 600.000 παιδιά στη χώρα.
Οσον αφορά τις συμπεριφορές που σχετίζονται με τη διαχείριση του σωματικού βάρους στην παιδική και εφηβική ηλικία, υπάρχουν πολλές μελέτες που τις εξετάζουν. Μία από αυτές, όπως υπογραμμίζει το ινστιτούτο Prolepsis, είναι η παράλειψη του πρωινού η οποία επανειλημμένα έχει συνδεθεί με υπερβαρότητα. Τα πιο πρόσφατα δεδομένα από τη διαχρονική μελέτη COSI του ΠΟΥ για την παιδική παχυσαρκία δείχνουν ότι περισσότερα από τα μισά παιδιά στην Ελλάδα ηλικίας 7-9 ετών δεν καταναλώνουν καθημερινά πρωινό.
Η υιοθέτηση όμως βλαβερών συνηθειών δεν σταματούν εδώ. Ερευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Εθνικής Δράσης κατά της Παιδικής Παχυσαρκίας από τη MARC σε αντιπροσωπευτικό πανελλαδικό δείγμα γονέων με παιδιά έως 17 ετών, από τις 26 Απριλίου έως και τις 8 Μαΐου 2024, δείχνει ότι τα φρούτα και τα λαχανικά δεν «πρωταγωνιστούν» πλέον στο καθημερινό διαιτολόγιο.
Ενδεικτικά, μόνο το 42% των παιδιών τρώνε φρούτα καθημερινά και μόλις ένα στα τρία (33,3%) καταναλώνει λαχανικά σε ημερήσια βάση. Οι έφηβοι 15-17 ετών καταναλώνουν φρούτα και λαχανικά καθημερινά σε ποσοστά 30% και 28% αντίστοιχα. Αντιθέτως, με υψηλή συχνότητα (τουλάχιστον πέντε ημέρες την εβδομάδα) παιδιά και έφηβοι καταναλώνουν γλυκά/σοκολάτες σε ποσοστό 17%, σφολιατοειδή κρουασάν/κέικ/μπισκότα σε ποσοστό 21,7%. Εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κοινοβουλευτικής Ερευνας (EPRS) στις αρχές της εβδομάδας δημοσιοποίησε δεδομένα που δείχνουν ότι ένας στους δύο Ευρωπαίους άνω των 16 ετών είναι υπέρβαρος. Μάλιστα, στον ενήλικο πληθυσμό η Ελλάδα ακολουθεί τον κανόνα αυτόν, καθώς υπολογίζεται ότι τουλάχιστον το 53,1% των ενηλίκων αντιμετωπίζουν προβλήματα βάρους.
«Αλλάζουμε συστήματα για να ζούμε με υγεία»
Αυτό ήταν το μήνυμα της πρόσφατης Παγκόσμιας Ημέρας κατά της Παχυσαρκίας, όπως σημειώνουν η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Παχυσαρκίας, του Μεταβολισμού και των Διαταραχών Διατροφής (ΕΠΑΜΕΔΙ) και η Παγκόσμια Ομοσπονδία Παχυσαρκίας (World Obesity Federation). «Ας εξετάσουμε με προσοχή τα συστήματα που μας περιβάλλουν κι όχι μόνο τους ανθρώπους. Για πολύ καιρό, οι απαντήσεις στην κρίση της παχυσαρκίας εστιάζονται μόνο στα άτομα. Είναι καιρός να στρέψουμε την προσοχή μας στα συστήματα, που δεν μας βοηθούν να αντιμετωπίσουμε ριζικά την παχυσαρκία: τα συστήματα υγείας, τα συστήματα διακυβέρνησης, τα συστήματα παραγωγής και διακίνησης τροφίμων, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα περιβάλλοντα στα οποία ζούμε και εργαζόμαστε. Ολα αυτά τα συστήματα συμβάλλουν στην αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας σε όλο τον κόσμο.
Πρέπει να συνεργαστούμε, για να αλλάξουμε αυτά τα συστήματα, με ηγέτες αυτής της προσπάθειας τα άτομα που ζουν με παχυσαρκία και τους γιατρούς τους», υπογραμμίζουν μεταξύ άλλων οι ειδικοί σε ανακοίνωσή τους.
Προσθέτουν επίσης με νόημα ότι είναι αναγκαίο «να αναγνωρίσουμε την παχυσαρκία ως μία πολύπλοκη και χρόνια ασθένεια και υπεύθυνη άλλων ασθενειών και σοβαρών σωματικών και ψυχοκοινωνικών επιπλοκών. Η ανάληψη δράσης για την παχυσαρκία είναι ένα κρίσιμο βήμα για τη μείωση της παγκόσμιας επιβάρυνσης από άλλες χρόνιες ασθένειες, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, οι καρδιαγγειακές παθήσεις και ο καρκίνος. Μαζί, κυβερνήσεις, γιατροί και άλλοι επαγγελματίες υγείας, υποστηρικτικές οργανώσεις και όλοι οι πολίτες μπορούν να μεταμορφώσουν τα συστήματά μας και να χτίσουν ένα μέλλον με περισσότερη υγεία για τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο».