Πόσο κολλημένοι είστε στο TikTok; Αν πιάνετε τον εαυτό σας να περνά ώρες βλέποντας βιντεάκια στη δημοφιλή πλατφόρμα, σε σημείο μάλιστα να ξεχνάτε υποχρεώσεις από το ατελείωτο scrolling, να ξέρετε δεν είστε οι μόνοι και μόνες. Το φαινόμενο TikTok και οι φρενήρεις ρυθμοί γιγάντωσής του έχουν από καιρό απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα, που άρχισε εγκαίρως να διερευνά τις πιθανές του επιπτώσεις στην ψυχική –αλλά και σωματική– υγεία.
Η επιστημονική τους εργασία συμπεριλήφθηκε σε ειδικό αφιέρωμα του AIMS Public Health με θέμα «Social Media και Προβλήματα Ψυχικής Υγείας», όπου οι Δρ. Γαλάνης και Μωύσογλου αναφέρονται ως φιλοξενούμενοι συντάκτες.
Η κλίμακα εθισμού στο TikTok
Οι ερευνητές εξέτασαν 429 χρήστες του TikTok, με μέση ηλικία 26,5 ετών (18 – 54 ετών), οι οποίοι ήταν ενεργοί στην εφαρμογή για τουλάχιστον 12 μήνες. Το 81,8% ήταν γυναίκες και το 18,2% άνδρες, ενώ η μέση χρήση ήταν 2,2 ώρες καθημερινά.
Η Κλίμακα TTAS προσδιόρισε έξι μεταβλητές για τον προσδιορισμό του εθισμού:
- την προσοχή, να ασχολείται ο χρήστης με το TikTok ή να το σκέφτεται ακόμα και όταν δεν το χρησιμοποιεί
- τη μεταβολή της διάθεσης, η ικανότητά του, δηλαδή, να βελτιώνει τη χαμηλή διάθεση του χρήστη
- την ανοχή, την αυξανόμενη συν τω χρόνων ανάγκη χρήσης του TikTok για να επέλθει ίδιου βαθμού ικανοποίηση.
- την απόσυρση, το σύνολο αρνητικών συναισθημάτων όπως θλίψη ή άγχος όταν δεν είναι δυνατή η χρήση του TikTok
- τη σύγκρουση, όταν η υπερβολική χρήση του TikTok διαταράσσει την εργασία, τις σχέσεις ή την καθημερινότητα
- την υποτροπή, την επιστροφή, δηλαδή, στη βαριά χρήση του TikTok μετά από προσπάθειες μείωσης ή διακοπής της.
«Το κοινό-στόχος του TikTok είναι έφηβοι και νεαροί ενήλικες με μικρή διάρκεια προσοχής, κάτι που έχει προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες, καθώς ο εθισμός στο TikTok επηρεάζει σοβαρά τους νέους» σημειώνει η έρευνα, προσθέτοντας ότι πάνω από 20% των ενηλίκων παγκοσμίως το χρησιμοποιούν. Επιπλέον, «ο παράγοντας “σύγκρουση” εξήγησε το μεγαλύτερο μέρος της διακύμανσης» στα επίπεδα εθισμού, υπογραμμίζοντας πώς η υπερβολική χρήση μπορεί να διαταράξει την εργασία, τις σπουδές και τις σχέσεις.
Το τεστ των τις 15 ερωτήσεων
Η Κλίμακα TTAS, στην οποία απάντησαν οι συμμετέχοντες, αποτελείται από 15 καταφατικές προτάσεις που πρέπει να αξιολογήσετε κατά πόσο σας αντιπροσωπεύουν μέσα από πέντε επιλογές: «πολύ σπάνια» (1), «σπάνια» (2), «μερικές φορές» (3), «συχνά» (4), «πολύ συχνά» (5). Οι αριθμοί στις παρενθέσεις είναι ο βαθμός που αντιστοιχεί σε κάθε απάντηση.
Οι 15 προτάσεις της κλίμακας:
- Σκέφτομαι πώς θα μπορούσα να μειώσω τη δουλειά/τις σπουδές μου για να αφιερώνω περισσότερο χρόνο στο TikTok.
- Έχω το TikTok στο μυαλό μου ακόμη και όταν δεν το χρησιμοποιώ.
- Αισθάνομαι ήρεμος όταν χρησιμοποιώ το TikTok.
- Χρησιμοποιώ το TikTok για να ξεφύγω από τα προβλήματα και τις σκέψεις μου.
- Αντιμετώπιζα δυσκολίες στο να ελέγξω τον χρόνο που περνάω στο TikTok.
- Αντιμετώπιζα δυσκολίες στο να κλείσω το TikTok.
- Θέλω να χρησιμοποιώ το TikTok όλο και περισσότερο.
- Αισθάνομαι άσχημα όταν δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω το TikTok για κάποιο χρονικό διάστημα.
- Αισθάνομαι θλίψη όταν δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω το TikTok για κάποιο χρονικό διάστημα.
- Δεν έχω αρκετό χρόνο για να κάνω πράγματα που θέλω να κάνω επειδή ξοδεύω πολύ χρόνο στο TikTok.
- Χάνω τον ύπνο μου λόγω της υπερβολικής χρήσης του TikTok.
- Δεν μπορώ να συγκεντρωθώ στη δουλειά/στη μελέτη μου λόγω της χρήσης του TikTok.
- Χρησιμοποιώ το TikTok τόσο πολύ που έχει αρνητικό αντίκτυπο στην εργασία/μελέτη μου.
- Αισθάνομαι κατάθλιψη όταν δεν χρησιμοποιώ το TikTok, η οποία εξαφανίζεται όταν το χρησιμοποιώ.
- Αισθάνομαι άγχος όταν δεν χρησιμοποιώ το TikTok, το οποίο εξαφανίζεται όταν το χρησιμοποιώ.
Τι αποκαλύπτουν οι βαθμολογίες
Η έρευνα αναφέρει ότι υψηλότερα σκορ συνδέονται με μεγαλύτερο εθισμό, χωρίς να προσδιορίζει ακριβή όρια στις βαθμολογίες. Δεδομένου ότι η συνολική βαθμολογία κυμαίνεται από 15 (ελάχιστη) έως 75 (μέγιστη), οι απαντήσεις θα μπορούσαν να δείχνουν:
- Χαμηλές βαθμολογίες (15-34 βαθμοί): περιστασιακή ή ελεγχόμενη χρήση του TikTok.
- Μέτρια βαθμολογία (35-54 βαθμοί): χρήση μεγαλύτερη από την αντιλαμβανόμενη, με μέτριο πιθανώς αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή.
- Υψηλές βαθμολογίες (55-75 βαθμοί): προβληματική χρήση με σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή, που απαιτεί προσοχή.
Ένα εύχρηστο και αξιόπιστο εργαλείο
Η προβληματική χρήση των social media αποτελεί αυξανόμενο πρόβλημα για την παγκόσμια δημόσια υγεία. Εκτιμάται ότι 17,4% των χρηστών έχουν εξάρτηση, η οποία έχει συνδεθεί με άγχος, κατάθλιψη και δυσκολία στη διατήρηση της προσοχής σε καθημερινές υποχρεώσεις. Σύμφωνα με τους ερευνητές, χάρη στη μοναδική γοητεία που του εξασφαλίζει ο προηγμένος αλγόριθμός του -μπορεί να προσαρμόζεται γρήγορα στις προτιμήσεις των χρηστών και να τους κρατά απασχολημένους- το TikTok είναι οδηγός του εθισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
«Τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι η κλίμακα TTAS είναι ένα σύντομο και εύχρηστο εργαλείο με ισχυρές ψυχομετρικές ιδιότητες». Παρέχει έναν πρακτικό τρόπο για τον εντοπισμό χρηστών με υψηλό κίνδυνο εθισμού και τη χάραξη βοηθητικών πολιτικών και προσεγγίσεων.
Εντούτοις, δεν έλειψαν οι περιορισμοί από τη μελέτη, όπως το μη αντιπροσωπευτικό δείγμα (αποκλειστική στην Ελλάδα, με δυσανάλογα μεγάλο αριθμό γυναικών), τα αυτοανεφερόμενα δεδομένα που μπορεί να είναι ανακριβή, η διενέργειά της σε μη κλινικά περιβάλλοντα και ο διασταυρούμενος σχεδιασμός (η έρευνα παρέχει πληροφορίες για τις συμπεριφορές των χρηστών σε μια χρονική στιγμή), οπότε χρειάζονται διαχρονικές μελέτες για να εξεταστεί πώς εξελίσσεται ο εθισμός στο TikTok.