Στη πολυσυζητημένη πλέον σειρά του Netflix, «Apple Cider Vinegar», βασισμένη στην αληθινή ιστορία της Αυστραλής influencer Belle Gibson, είναι σοκαριστικό το πώς κατάφερε να εξαπατήσει τους πάντες, ισχυριζόμενη ότι οι δικές της συνταγές γιάτρεψαν τον υποτιθέμενο καρκίνο της. Εξίσου σοκαριστική είναι και η ιστορία του χαρακτήρα της Milla Blake, εμπνευσμένος από την πραγματική ιστορία της Jess Ainscough, γνωστής ως «The Wellness Warrior». Η Ainscough διαγνώστηκε με επιθηλιοειδές σάρκωμα το 2008 και επέλεξε εναλλακτικές θεραπείες αντί της συμβατικής ιατρικής, καταγράφοντας την πορεία της μέσω του δημοφιλούς ιστολογίου της, του Facebook και του Twitter, χάνοντας τελικά τη μάχη το 2015.
Σύμφωνα με τη μελέτη τους, που δημοσιεύτηκε στο JAMA Network Open, οι influencers, ακόμα και όταν δεν λένε ψέματα για την κατάστασή τους, όπως η περίπτωση της Ainscough, δημιουργούν συναισθηματικές αφηγήσεις γύρω από την υγεία και συχνά «φοβίζουν» για να προωθήσουν αμφιλεγόμενες ιατρικές εξετάσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με τρόπους που είναι συντριπτικά παραπλανητικοί και παραλείπουν να αναφέρουν τις πιθανές βλάβες.
Οι ερευνητές ανέλυσαν πέντε εξετάσεις που συζητούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρά τα περιορισμένα στοιχεία για τα οφέλη τους σε γενικά υγιείς ανθρώπους και τις ανησυχίες για υπερδιάγνωση. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονταν οι σαρώσεις μαγνητικής τομογραφίας (MRI) πλήρους σώματος, οι γενετικές εξετάσεις που ισχυρίζονται ότι εντοπίζουν πρώιμα σημάδια 50 καρκίνων, οι εξετάσεις αίματος για τα επίπεδα τεστοστερόνης, το τεστ αντι-μυλλεριανής ορμόνης (AMH) ή «ωοθυλακιορρηξίας», το οποίο ερευνά τον αριθμό των ωαρίων μιας γυναίκας, και το τεστ μικροβιώματος του εντέρου.
Αναλύοντας 982 αναρτήσεις στο Instagram και στο TikTok από κατόχους λογαριασμών με περισσότερους από 194 εκατομμύρια συνολικούς ακόλουθους μεταξύ Απριλίου 2015 και Ιανουαρίου 2024, διαπίστωσαν ότι η συντριπτική πλειονότητα των αναρτήσεων (87,1%) ανέφερε τα οφέλη των εξετάσεων, ενώ οι βλάβες αναφέρονταν σε λιγότερο από το 15% των αναρτήσεων και μόνο το 6% ανέφερε την υπερδιάγνωση ή την υπερβολική χρήση. Στο 83,8% των αναρτήσεων χρησιμοποιήθηκε διαφημιστικός τόνος, καθώς περισσότεροι από τους μισούς (50,7%) ενθάρρυναν τους χρήστες να αναλάβουν δράση και να κάνουν το τεστ, ενώ το 68% των κατόχων λογαριασμών είχαν οικονομικά συμφέροντα.
Aπό ειδικούς μέχρι κορίτσια της διπλανής πόρτας
Η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, Δρ. Brooke Nickel, σημείωσε ότι οι αναρτήσεις σχετικά με τα παραπάνω διαγνωστικά τεστ προέρχονταν από ένα «ευρύ φάσμα» κατόχων λογαριασμών, από μεγάλους influencers έως λογαριασμούς «κοριτσιών της διπλανής πόρτας», καθώς και από ειδησεογραφικά πρακτορεία, γιατρούς και τις εταιρείες που κατασκευάζουν τα τεστ. «Σε όλους τους τομείς, προωθούνταν παραπλανητικά», προειδοποίησε.
Όπως αναφέρει η συγγραφέας, τα τεστ προωθούνταν με το πρόσχημα της ενδυνάμωσης, ώστε οι άνθρωποι να νιώθουν ότι παίρνουν τον έλεγχο της υγείας τους. Ωστόσο, όπως επισημαίνει «οι εξετάσεις αυτές κρύβουν τον κίνδυνο να λάβουν οι υγιείς άνθρωποι περιττές διαγνώσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περιττές ιατρικές θεραπείες ή να επηρεάσουν την ψυχική υγεία».
Όμως, το πιο εντυπωσιακό ήταν η κινδυνολογία των αναρτήσεων. Για παράδειγμα, παρά το γεγονός ότι η επιστήμη του τεστ μικροβιώματος του εντέρου βρίσκεται σε πολύ πρώιμο στάδιο, ένας λογαριασμός στο Instagram με πάνω από 65.000 ακόλουθους προώθησε το τεστ, λέγοντάς τους: «ΑΞΙΖΕΤΕ να είστε υγιείς. Είναι το ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ σας. Αυτές οι εξετάσεις θα μας επιτρέψουν να γνωρίζουμε με ΣΑΦΗΝΕΙΑ τι προκαλεί τις συγκεκριμένες ανησυχίες για την υγεία σας».
Αντίθετα, οι αναρτήσεις από γιατρούς ήταν πιο πιθανό να αναφέρουν τις πιθανές βλάβες και λιγότερο πιθανό να έχουν συνολικά διαφημιστικό τόνο. Ωστόσο η Δρ. Nickel δήλωσε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις «προωθούσαν επίσης πολύ έντονα το τεστ». Ένας γιατρός με περισσότερους από 65.000 ακόλουθους στο TikTok προώθησε το τεστ έγκαιρης ανίχνευσης πολλαπλών καρκίνων στους ακολούθους του, λέγοντάς τους: «Καθώς μεγαλώνετε η πιθανότητα καρκίνου είναι αρκετά υψηλή, αν κάνετε αυτό το τεστ κάθε χρόνο, τότε λίγο πολύ θα προλάβετε τον καρκίνο εγκαίρως».
Η Δρ. Nickel ανέφερε επίσης ως επικίνδυνο παράδειγμα τη διαφήμιση του τεστ μέτρησης της τεστοστερόνης, το οποίο συχνά προωθείται με εκφοβιστικές τακτικές. Ένας λογαριασμός στο TikTok με σχεδόν 100.000 ακολούθους προώθησε το τεστ, προειδοποιώντας: «Προσέξτε αυτό το ανησυχητικό σημάδι χαμηλών επιπέδων τεστοστερόνης… Πρέπει να ξυπνάτε το πρωί με στύση. Αν δεν ξυπνάτε έτσι, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχετε χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης. Ελέγξτε το!». Τέτοιου είδους μηνύματα χρησιμοποιούνται για να ενισχύσουν τον φόβο και να οδηγήσουν τους άνδρες στην κατανάλωση συμπληρωμάτων τεστοστερόνης, τα οποία υπόσχονται βελτίωση της σεξουαλικής επίδοσης και της αρρενωπότητας. Ωστόσο, αυτό είναι επικίνδυνο, καθώς οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της θεραπείας υποκατάστασης τεστοστερόνης στην καρδιαγγειακή υγεία και τη θνησιμότητα παραμένουν άγνωστες.
Συμπερασματικά, η ίδια τονίζει ότι χρειάζονται αυστηρότεροι κανονισμοί, ώστε οι άνθρωποι να μην είναι υποχρεωμένοι να ξεχωρίζουν τα δεδομένα που δεν είναι τελικά ορθά.