Στη νέα ταινία του Βιμ Βέντερς Perfect Days, ο πρωταγωνιστής -καθαριστής δημόσιων τουαλετών στο Τόκιο- περνά μεγάλο μέρος της μέρας του μόνος: ποτίζει φυτά, συλλογίζεται, ακούει μουσική, διαβάζει. Καθώς η ιστορία προχωρά, εμφανίζονται κι άλλοι χαρακτήρες, όμως για πολλούς θεατές οι πρώτες σκηνές είναι οι πιο γοητευτικές. Ο κριτικός του BBC, Nicholas Barber, τις περιέγραψε ως «διαλογισμό πάνω στη γαλήνη μιας ζωής περιορισμένης στα ουσιώδη». Δεν είναι τυχαίο που η ταινία συγκίνησε τόσο. Η θετική οπτική γύρω από τη μοναχικότητα κερδίζει έδαφος: podcasts, viral βίντεο στο TikTok, άρθρα και βιβλία απομακρύνουν την εικόνα της απομόνωσης και αναδεικνύουν τα οφέλη τού να περνά κανείς χρόνο μόνος. Φαίνεται ότι ποτέ δεν ήταν καλύτερη εποχή για να είσαι… μόνος.
Νέο κύμα εκδόσεων για τη μοναχικότητα
Τα τελευταία χρόνια, αρκετά βιβλία έχουν εξερευνήσει το θέμα. Το 2024 κυκλοφόρησαν τα Solitude: The Science and Power of Being Alone και Solo: Building a Remarkable Life of Your Own, ενώ τον Φεβρουάριο εκδόθηκε το Single: Living a Complete Life on Your Own Terms της Nicola Slawson. Τον περασμένο μήνα, η Emma Gannon -γνωστή για τα non-fiction βιβλία της που αμφισβητούν τις παραδοσιακές έννοιες της επιτυχίας και της παραγωγικότητας- παρουσίασε το πρώτο της μυθιστόρημα, Table for One. Η ηρωίδα της βρίσκει χαρά στο να είναι μόνη, αντί να βρίσκεται σε σχέση.
Αργότερα φέτος, αναμένονται δύο ακόμη οδηγοί αυτοβελτίωσης: The Joy of Solitude: How to Reconnect with Yourself in an Overconnected World του Robert Coplan και The Joy of Sleeping Alone της Cynthia Zak. Παράλληλα θα κυκλοφορήσει σε αγγλική μετάφραση το Alone: Reflections on Solitary Living του Γερμανού συγγραφέα Daniel Schreiber, που πρωτοεκδόθηκε το 2021.
Η διάκριση που αλλάζει τη συζήτηση
Ο Robert Coplan, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Carleton της Οτάβας, παραδέχεται ότι μετά την πανδημία η δημόσια συζήτηση εστίασε στη «επιδημία μοναξιάς», όρος που δημοσιοποιήθηκε ευρέως το 2023 από τον τότε γενικό χειρουργό των ΗΠΑ, Vivek Murthy. Ωστόσο, αυτή η ανησυχία για τη μοναξιά συχνά έριχνε «σκιά» και στη μοναχικότητα, σαν να ήταν κάτι εξίσου αρνητικό.
Η Heather Hansen, δημοσιογράφος και συν-συγγραφέας του Solitude, επισημαίνει ότι η μοναξιά είναι μια δυσάρεστη, υποκειμενική εμπειρία, ενώ η μοναχικότητα μπορεί να είναι συνειδητή και ωφέλιμη επιλογή. «Οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι επιλέγουν τη μοναχικότητα για λόγους που τους ωφελούν», σημειώνει.
Η Gasnnon προσθέτει ότι η πανδημία μάς βοήθησε να δούμε καθαρά τη διαφορά ανάμεσα στην απομόνωση και στον χαρούμενο χρόνο με τον εαυτό μας, είτε ήμασταν κλεισμένοι στο σπίτι με την οικογένεια είτε περνούσαμε μήνες χωρίς φυσική επαφή με κανέναν.
Η εργένικη ζωή επαναπροσδιορίζεται
Η επανεκτίμηση της μοναχικότητας συνδέεται και με την αλλαγή στάσεων απέναντι στις σχέσεις. Σύμφωνα με έρευνα του 2023 στις ΗΠΑ, δύο στους πέντε millennials και Gen Z θεωρούν τον γάμο παρωχημένο θεσμό. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα στατιστικά δείχνουν ότι περισσότεροι από τους μισούς θα παντρευτούν. Ο Schreiber υποστηρίζει ότι η σύνδεση ανάμεσα στο να ζει κανείς μόνος και στο να είναι μοναχικός έχει υπερεκτιμηθεί. Ο McGraw, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο και συγγραφέας του Solo, πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα: «Η ιδέα ότι χρειαζόμαστε έναν σύντροφο για να είμαστε ολοκληρωμένοι δεν επιβεβαιώνεται από τα δεδομένα», δηλώνει επικαλούμενος μελέτες που δείχνουν ότι ακόμη και όταν η ευτυχία αυξάνεται γύρω από τον γάμο, το φαινόμενο είναι προσωρινό.
Ο χώρος που χρειαζόμαστε
Η μοναχικότητα δεν αφορά μόνο τους εργένηδες. Η Cynthia Zak, δασκάλα γιόγκα και διαλογισμού, παρατήρησε ότι πολλές γυναίκες προτιμούν να κοιμούνται μόνες ακόμη και όταν έχουν σύντροφο. Στο βιβλίο της The Joy of Sleeping Alone υπερασπίζεται την ιδέα ότι ο προσωπικός χώρος στο κρεβάτι μπορεί να ενισχύσει την ελευθερία, την ειλικρίνεια απέναντι στις ανάγκες μας και την απαλλαγή από φόβους. Οι ειδικοί συμφωνούν σε δύο βασικά σημεία: χρειάζεται ισορροπία ανάμεσα σε μοναχικότητα και κοινωνική επαφή· και η μοναχικότητα πρέπει να είναι επιλογή, όχι επιβολή. Η Hansen τη συγκρίνει με πηλό που παίρνει το σχήμα που εμείς του δίνουμε.
Ο McGraw προειδοποιεί να μην «πλάθουμε» αυτόν τον πηλό με παθητικότητα, «ξαπλωμένοι στο κρεβάτι, ατμίζοντας και παραγγέλνοντας φαγητό», αλλά με δραστηριότητες που ανθούν στη μοναχικότητα: περίπατος, τρέξιμο, παρατήρηση ανθρώπων σε ένα καφέ, επίσκεψη σε μουσείο, μπάνιο ακούγοντας Vivaldi ή ακόμη και ένα διαδικτυακό μάθημα.
Η Slawson συμβουλεύει τους εργένηδες να μην περιμένουν «να ξεκινήσει η ζωή τους» όταν βρουν σύντροφο, αλλά να αντλούν χαρά από το παρόν. Η Gannon προτείνει να δούμε τη μοναχικότητα σαν περιπέτεια και ευκαιρία επανασύνδεσης με τον εαυτό μας, δίνοντας έμφαση στις αισθήσεις-την υφή μιας κουβέρτας, τον ήχο της μουσικής, τη γεύση του φαγητού. Η Zak προτείνει να μετατρέπουμε τις στιγμές μοναχικότητας σε τελετουργίες που ενισχύουν τη χαλάρωση και τον στοχασμό: να βρίσκουμε τι είναι αυτό που απολαμβάνουμε περισσότερο μόνοι και να το καλλιεργούμε.
«Οι άνθρωποι χρειάζονται την κοινωνική επαφή αλλά χρειάζονται και τη μοναχικότητα», λέει ο Coplan. Το ζητούμενο είναι να βρει ο καθένας τη δική του ισορροπία. Και αυτή η ισορροπία δεν είναι ποτέ ίδια για όλους.